Không cần lặn lội tận đền đài Ta Prohm xứ sở chùa tháp, ngay tại Vườn quốc gia Cát Tiên, du khách có thể tận mắt chiêm ngưỡng sự kỳ vĩ của những cây tung đại thụ.
Người khổng lồ của rừng nhiệt đới
Tung còn có tên gọi khác là thung, đăng, búng, có tên tiếng Anh thông dụng là Spung, tên Bhelu tại Ấn Độ, phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới châu Á. Cây có tên khoa học là Tetrameles nudiflora, thuộc họ Tung (Thung).
Vùng phân bố của cây tung: Ấn Độ, Mianma, Trung Quốc, Lào, Campuchia, Malaysia và Indonesia. Ở Việt Nam, tung phân bố ở tỉnh Sơn La (Mộc Châu, Thuận Châu), Lào Cai, Cao Bằng, Ninh Bình (Cúc Phương), Kon Tum, Đắk Lắk, Đắk Nông, Lâm Đồng, Đồng Nai, Côn Đảo.
Bộ rễ cổ thụ chằng chịt của cây tung ôm trọn đền Ta Prohm. ©️ rotataa
Là loại cây gỗ lớn, chất gỗ mềm, tung sinh trưởng nhanh, thường mọc rải rác trong các rừng kín thường xanh. Chúng gây ấn tượng bởi chiều cao từ 35-45m, với phần thân nhẵn nhụi vỏ màu xám bóng, chỉ tỏa tán lá ở gần ngọn. Đường kính tán của một cây tung trưởng thành thường rộng khoảng 10m. Phần gốc cây kiên cố nhờ có các rễ nổi tạo thành bạnh vè cao tới vài mét, dài khoảng hơn chục mét xòe rộng xung quanh tạo thành thế đứng vững chắc cho cây.
Cây tung được mệnh danh “Thằn lằn sấm” tại VQG Cát Tiên có bạnh vè cao quá đầu người và vươn dài đến khoảng 20m, trong khi đó cây tung trên trục đường mòn xuyên rừng vào Bàu Sấu có độ tuổi tương đương, bạnh vè của cây, phần sát gốc thậm chí cao gấp đôi một người trưởng thành.
Cây tung được cộng đồng internet mệnh danh “Thằn lằn sấm” tại VQG Cát Tiên. ©️ GIZ by Bình Đặng
Giá trị đa dạng sinh học của họ Tung
Tung là loài cây gỗ nhẹ, lõi mềm, hoành thân càng lớn càng có khả năng hình thành những hốc, hõm trên thân, nên không có giá trị cao về mặt khai thác lâm sản, xưa thường được dùng đóng ca-nô, thuyền bè, làm nút bần, đế giày, guốc và làm vật dụng sinh hoạt nhỏ, đơn giản…
Tuy nhiên cây có tầm quan trọng trong việc góp thêm nguồn gene vào sự đa dạng sinh học của rừng nhiệt đới: Tetrameles nudiflora là loài duy nhất trong chi Tung. Người anh em cùng họ khác chi của chi Tung là chi Octomeles cũng chỉ có 1 loài đại diện là Octomeles sumatrana, như vậy họ Tetrameles đến nay được xác định chỉ có 2 loài kể trên.
Bộ rễ đồ sộ lan tỏa một cách kỳ vĩ, bí ẩn của những cây tung tham gia vào nhiệm vụ giữ đất, ngăn chặn xói mòn nền rừng. Tung cung cấp nguồn thức ăn cho các loài chim, linh trưởng…
Ngoài ra, do đặc tính gỗ mềm thường hình thành những hốc lớn ở gốc và những nhánh cây, chạc cây, tung là nơi trú ngụ cho nhiều loài động vật như chim chóc trên các tán lá, các loài gậm nhấm, dơi ở gốc và những phần của cây gần mặt đất hơn… Nhiều loài chim trong họ Hồng hoàng có đặc tính sống trên những tầng rừng cao, do đó tung và những loài cây thân gỗ có chiều cao tương đương trở thành một phần thiết yếu cho hệ động vật tại các cánh rừng nhiệt đới.
